DAMAL TARİHİ

Damal ve yöresi Orta Asya’dan Avrupa‘ya göç eden Türk boylarinin geçis güzergahinda bulunan yerlesim alanlaridir .Tarihte Ardahan- Posof Sancaklarina bagli Kur’a ya da Mese Ardahan adi ile anilan bölge 1064 yilinda Alpaslan tarafindan Selçuklu topraklarina katilmistir . Akkoyunlu Uzun Hasan döneminde (1453 Maras yöresinden gönüllü olarak getirilen Dulkadurlu–Ulusu toplulugundan “Türkmenler“ günümüze kadar kendi gelenek ve göreneklerini koruya gelmislerdir .Ilgar ve Cin Daglarini yaylak edinip zamanla Damalbölgesinde köyler olusturmuslardir . Yöre halki Istanbul agzina yakin Maras sivelerini günümüzde dahi kullanmaktadirlar .Geneli Hüseyni–Bektasi olan Alevilik inancindaki yöre halkinin kadin giysileri Orta Asya’ dan gelen eski Oguz gelenegini yasatmalari bakimindan dikkate deger yönüyle Doguda Tanri Daglarindan Batida Tuna boylarina kadar uzanan topraklar Türk kültür birliginin kanitidir. Bölge 1876 –1920 tarihlerinde Ruslarin istilasina ugrayip halen halk arasinda 93 harbi olarak bilinen Osmanli Rus savasinda 44 yil istila ve Rus zulmü yasamasina ragmen Türklük onur ve töresinden taviz vermemistir. Isgal sonrasi Rus ordusunun çekilmesini müteakip Ingiliz destegindeki Ermeni ve Gürcü birlikleri isgali baslamis bu isgale karsi ,Ardahan da (Anadolu da Ilk ulusal kurutulus hareketi olarak) Milli Islam Surasi Yerel Direnis Hükümeti kurulup siyasi ve askeri mücadele baslatir .16.03.1921 tarihinde yapilan Moskova anlasmasi ile bu gün geçerli olan Türk (o dönem Rus siniri) Gürcü siniri çizilerek bölgenin kurtulusu saglanmis olur. COGRAFİ YAPI Yeryüzü Sekilleri: Ilçe kuzey de Posof Ilçesi ile 26 km, Dogu da Gürcistan ile 7 km ve Çildir Ilçesi ile 5 km Güneyde ve Batida Hanak Ilçesi ile 38 km siniri olup 76 km kara sinirina sahiptir .Toplam yüzölçümü 280 km² olup ortalama rakim 2200 metredir . Arazi engebeli plato görünümünde olup Ilçenin dogusunda Sivri, Kel Daglari, batisinda Ilgar Dagi vardir. Sivri Dagi eteklerinden Bagirsak Çayi Araplar Mevkiinden Çikorasuyu Çaylari çikmakta bulunup bunlar Kur’a Nehri ile birlesmektedir .Bunlarin disinda bahar aylarinda akan yaz sonlarinda kuruyan dereler vardir. (Sülgür, Kinali Kaya, Ince Dere gibi) Bitki Örtüsü : Ilçemizin Bitki örtüsü Nisan-Kasim aylari arasinda bitki örtüsü çayir görümündedir. Yaz aylarinda arpa, bugday, çavdar ve yem bitkileri olarak ekilmekte Eylül ayinda hasat edilmektedir. Ilçemizde bitkisel ve hayvansal üretim çok düsüktür. Tarimsal isletmeler hayvanciliga dayali ortalama 8-10 büyükbas hayvan ve 40-50 dekar arazi varligi olan 6-7 kisiden olusan küçük çapli aile isletmelerinden meydana gelmektedir. Yer Alti Varligi : Yer alti kaynagi olmayip bu konuda bir arastirma da yapilmamistir. Iklim : Yörede karasal ikilim hüküm sürer, yagis, ülke ortalamasinin altindadi EKONOMI EKONOMIK DURUM VE ÇALISMA HAYATI : Ilçemiz ekonomisi hayvanciliga ve büyük kentlerde mevsimlik insaat isçiligine dayanmaktadir, mevsim kosullari dikkate alinirsa 6 ay ahir 6 ay mer’a hayvanciligi yapilmaktadir. Ekonomiyle ilgili veriler asagida açiklanmistir. Yöremizde karasal iklimin hüküm sürmesi, kisin sert ve uzun geçmesi nedeniyle sebze, bag ve bahçe ziraati yapilmamaktadir.. 2004 yilinda 12 köy ve 3 mahallede 1257 Çiftçi dogrudan gelir destegi kredilerinden yararlanmak üzere basvurmus Toplam 40.704,7 dekar arazi komisyonca tespit edilip 651.275.392.000 lira ödeme yapilmasi için icmaller bankaya verilmistir. Tarimsal Alet ve Makinalari: Ilçede 300 adet tarim traktörü 50 hayvan pullugu 174 kültivatör 8 at tirmigi ,270 adet sap döver , 60 çayir biçme makinasi 1250 krema makinesi, 310 adet römork, 2 süt sagma makinesi vardir. Tarimsal Isletmeler: Hayvanciligi dayali ortalama 10-l5 büyükbas hayvan ve 30-70 dekar arazi varligi olan 6-8 kisiden olusan küçük çapli aile isletmelerinden meydana gelmistir Bitkisel üretim: Ilçemiz de toplam arazi varligi tahminen 280.000 Dekardir. Bunun % 26,3’nde tarimsal üretim yapilmakta, % 70,2’i çayir-mera arazisi, % 0,5 ’si orman arazisi, kalan %3’i tarima elverissiz taslik ve kayalik araziden olusmaktadir. ilçe genelinde ekilir biçilir arazi toplami 73,735 dekar olup bunun 4,8 nde arpa % 19,4 nde çavdar % 8 nde bugday % 1,85 inde yem bitkileri ve çok az miktarda yulaf ve patates üretimi yapilmaktadir geriye kalan % 35,8 i ise biçilir çayir arazisidir . Hayvansal Üretim : Mevcut 167 kültür irki 4.070 melez 12.700 yerli sigir toplam 16.952.000 sigir 1.0l5 koyun mevcut olup sigirlardan 75- 80 sagim gününde ortalama günlük l8.600 ton süt üretimi yapilmaktadir. Büyükbas Hayvan Mevcudu: Ilçe merkez ve köylerinde 17.780727 büyük bas hayvan mevcudu vardir. Hayvan Hastaliklari ile Mücadele: 2004 Yili sonu itibariyla 14.812 adet hayvanda sap asilamasi 557 adet hayvanda brucella 6075 adet hayvanda yanikara asisi olmak üzere 21,444 asi yapilmistir. Aricilik : Ilçemizde bitki florasi çok kaliteli bal üretimine müsait olmasina ragmen aricilik köylerde yan gelir olarak yapilmaktadir. Ilçemizde Toplam 600 adet Kafkas irki kovan vardir. 2004 yilinda 600 kovandan 12.000 Kg bal üretimi saglanmistir. Agaçlandirma Fidanlik Çalismalari:Ardahan Agaçlandirma Basmühendisligince Damal Ilçesinde toplam 2800 dönüm alanda agaçlandirma çalismasi yapilmistir. Bu çalismalar Ikizdere Köyü’nde 85 ha, Eskikiliç Köyü’nde 64 ha., Yukarigündes Köyü’nde 21 ha.’a dikim yapilmis, Damal Merkez Serhat ve Konuksever Mahallesinde 100 ha. Alanda hazirlik yapilmis, bahara dikim yapilacaktir. Ilçemize toplam 650.000 adet çam ve hus fidani dikilmistir. Dernekler: Ilçemizde üç okul koruma dernegi iki Cem evi ve kültür dernegi vardir Bunlardan Damal merkez Cem ve Kültür evi dernegince iki katli bir cem ve kültür evi toplanilan yardimlarla yaptirilmistir. Obrucak Cem ve kültür dernegince tek katli bir cem ve kültür evi toplanan yardimlarla yaptirilmistir Derneklerin periyodik denetimleri yapilmaktadir. SOSYAL YAPI Nüfus Yapisi : Nüfusun geneli Türk olup azinlik nüfus yasamadigindan dil ve din ayrimi yoktur. 2000 yili nüfus sayimi sonuçlarina göre 1960’li yillar sonrasi ülkemizde yasanan köyden kente göç furyasi egitimin, issizligin, iklim kosullarinin olumsuzlugu tarim arazisinin yetersiz kullanimi, hayvanciligin besi, üretim, pazarlama kosullarinin ilkel ve palansizligi sonucu ilçemizi de etkilemis olup bu gün ilçe nüfusunun % göç etmemis durumdadir. BASIN YAYIN Gazete ve Dergiler : Ilçemiz de yerel ya da ulusal gazete ve dergi yayinlanmamaktadir. Radyo ve Televizyon : Ilçemiz de yayin yapan yerel ya da ulusal radyo ve televizyon kurulusu yoktur. Vakiflar : Ilçemiz de Sosyal Yardimlasma Dayanisma Vakfi disinda faaliyette bulunan vakif yoktur. Dernekler : Ilçemizde 1 okul koruma dernegi iki cemevi ve kültür dernegi ve 1 cami yaptirma ve yasatma dernegi vardir Bunlardan Damal merkez Cem ve Kültür evi dernegince iki katli bir cem ve kültür evi toplanilan yardimlarla yaptirilmistir. Obrucak Cem ve kültür dernegince tek katli bir cem ve kültür evi toplanan yardimlarla yaptirilmistir. Mesleki Kuruluslar: Ilçemizde mesleki kurulus mevcut degildir ULASTIRMA VE ALTYAPI Yol Durumu : Ilçenin Il merkezi ve komsu ilçelerle asfalt yol baglantisi vardir. Ile 44 Km. Hanak Ilçesi’ne 16 km. Posof Ilçesi’ne 36 km. olup, Ilçemiz mülki hudutlarinda toplam 17 km. karayolu agi bulunmaktadir. Köylerle ham yol baglantisi vardir. En uzak köy Burmadere ve Otagli Köyleri 8 km. mesafededir.Ilçenin toplam 28 Km Köy Hizmetleri yol agi vardir . Kis sartlarinda zaman zaman köy yollarimiz kardan kapanmaktadir. Köy yollari ham yol olup, malzeme çekilip, sanat yapilari yapilmadigindan, yagmurlu havalarda çamur olmaktadir. Yol Çalismasi : Damal Ilçesinde mevcut 28 km. köy yol aginin geneli hamyol statüsünde olup sanat yapilari (köprü, menfez, büz) eksiktir. Öncelikle bu eksiklikler giderilmeli, stabilize ve akabinde asfalt çalismalarina baslanmalidir. Ayrica yaz aylarinda yogun kullanilan Damal, Obrucak, Burmadere, Yukari Gündes gurup yayla ve ziraat yollarinin bakimlari yapilmalidir . Su durumu : Ilçemiz de tüm yerlesim yerlerinde içme suyu vardir. Ilçe merkezinde 17 km. mesafeden getirilen su ile kapali sebeke içme suyu tesis edilmistir. Kapali Sebeke Içme suyu Çalismasi: Seyitören, Yukarigündes, Asagigündes ve Kalenderdere içme suyu Grubu : Mevcut bu grupta yasayan köy nüfusumuz (2548) kisidir. Grubun içme suyu kaynagi Ilgar Dagi eteklerindeki Pat Pat kaynagidir. 2002 yili içinde Köy Hizmetleri Il Müdürlügünce baslatilan çalisma ile ishale hatti yenilenmis üç adet depo yapilmis bu grupta bulunan köylere kapali sebekeden su verilmeye baslanilmistir. Obrucak Üçdere gurubu Iki köyde yasayan nüfus (706) kisidir. 2000 yili içinde Valilik Acil yardim fonu ve Kaymakamlik maddi imkanlariyla 6200 m. ishale hatti kazilmis borulari dösenmis, 75 m3’lük depo, kaynaklarda kaptajlar tesis edilerek . Iki köyde toplam 5200 m.’lik kazi ve PVC borular ile kapali sebeke içme suyu tesis edilmistir. Otagli-Tepeköy Grubu : Iki köyde yasayan toplam nüfus (745) dir. 1996 yilinda Hanak Aydere köyleri grubu içme suyu ihale edilmis, Otagli köyünde vatandaslarimizin büyük kismi evlerine sularini almistir. Ancak su kaybi olan mevcut depo yeniden elden geçmeli, Otagli köyündeki köy içi sebekenin yer alti seviyesi artirilmali ve projede var olan Tepeköy köy içi sebekesi tamamlanmalidir. Burmadere: Nüfusu 1147 olup Hanak Yukariaydere köyleri gurubundan alinan bes çesmeden su ihtiyacini gidermektedir kaynak yeterli olup adaletli suyun dagitilmasi halinde bu köye de sebeke yapilarak içme suyu verilebilir . Eskikiliç : Halkin ihtiyaçlarini karsiladiklari Köydeki kaynaklarin sagliksiz olmasi ve su saglayacak kaynak olmamasi nedeniyle 2002 yilinda sondaj çalismasi yapilmis su bulunmus 2003 yilinda Köy Hizmetlerince kapali sebeke içme su çalismasina baslanilmis çalismalar halen devam etmektedir. İkizdere: Mevcut kaynaktan su temini için 2002 yilinda yapilan çalismalarla ishale hatti yenilenmis malzeme temin edilmis, sebeke tamamlanarak 2003 yilinda evlere su verilmistir. Dereköy : Köylü su ihtiyacini köy içinde bulunan mevcut sagliksiz kaynaklardan saglamakta. Köye getirilecek kaynak olmadigindan Burmadere grubundan su verilmesi için Köy Hizmetlerine gerekli teklif yapilmistir. Park: Ilçemizde park, çocuk parki mevcut degildir. Konut: Merkezde 390 konut köylerde 1460 konut bulunup genelinde konutlar tas,toprak,ahsap üçlüsünden yapilmis oturma,yatma odalari ve mutfak tek bölmeden olusmakta konutlarin genelinde banyo ve tuvalet bulunmamaktadir Günümüzde sularin sebekeden konutlara verilmesiyle merkez ve köylerde betonarme banyolu, tuvaletli oturma yatak odali konutlar yapilmaktadir Kanalizasyon: Ilçe Merkez ve bagli köylerde kanalizasyon mevcut degildir. Elektrik: Bagli tüm yerlesim birimlerinde elektrik vardir. TEDAS' 1 sef 1 teknisyen 2 Hat bakicisi 2 sirket personeli ile kiralanan belediye eski hizmet binasinda görev yapip merkezde 550 köylerde 2.900 abonesi olup 2004 yilinda 1.244.412 KW Saat elektrik tüketimi olmustur. Telefon ve Haberlesme: Merkez posta isletmesinde iki memur görev yapmaktadir .Isletme tek odali kiralik bir binada hizmet vermektedir. Merkezde 1024 abonelik sistem kurulmus 781 dolu Burmadere köyünde 504 abonelik sistem kurulmus 315 dolu Yukarigündes köyünde 256 abonelik sistem kurulmus Seyitören köyü ile birlikte 243 abonelik sistem doludur. Ayrica Obrucak, Üçdere, Ikizdere, Kalenderdere, Eskikiliç köyleri ilçe merkez sisteminden beslenmektedirler. Tepeköy, Dereköy, Otagli, Burmadere köyü santralinden beslenmektededir TURIZM Ilçemiz yaz mevsiminde adete yesilin ve çiçeklerin bütün tonlarini bünyesinde barindirir. Yayla denince aslinda akla Damal gelmelidir. Damal yaylalari dünyada esi ve benzeri olmayan doga güzelligine sahiptir. Tarihi yerleri; Gacibe, Kizlar Kalesi, Karanlik Kale, Tasli Kale, Ulgar Dagi, Halil Hoca'nin Mezari ve Cala Manastiri'dir. GACIBE : Otagli Köyü Yaylasi hudutlari içerisinde olup hakim bir tepe üzerine kurulmus bir gözetleme kulesi vardir. Tepenin yamacinda yerlesim yeri kalintilari mevcut olup zaman zaman kaçak define aramalari yapildigi söylenmektedir. Asik Kerem’in Asli’yi ararken gecibeden geçtigi ve konakladigi efsanesi vardir.yukari Gündes Köyü’nden geçerken Kerem’i tasladiklari rivayet edilir. Bu olay üzerine Kerem’in su beyiti söyledigi de rivayetler arasindadir. Gündesliye gündesliye Davun isliye Köpekleri vardir, insan disliye Gacibede bir gelin elinden su içtigi söylenmekte onun üzerine de su beyiti söyledigi söylenmektedir. Sastim anam sastim Gacibe sehrinden geçtim Bir gelinin elinden su içtim Ayni benim han aslima benzermis. SEYITÖREN KÖYÜ ( KIZLAR KAYASI KÖYÜ ) : Köyün yakininda hakim bir tepe üzerinde yerlesim yeri mevcuttur. Burada yasayan insanlari bir kiz beyin idare ettigi yani yönettigi rivayet edilir. Bu yönetici kiz düsmanlari tarafindan bir savas sirasinda öldürülür. Bu kiza bir anit mezar yaptirilir. Mezarin üzerine bir tas kule insa edildigi söylenmektedir. Zaman zaman burada da kaçak aramalar yapilmistir. SAMITHEV (ÜÇDERE) KÖYÜ KARANLIK KALE : Üçdere Köyü üstünde olup derenin kenarindadir. Her ne kadar kale olarak söylenmekte ise de su anda yikilmis vaziyettedir. Kalenin içinde mahzen olup oradan geçilerek dereye yer altindan suya inildigi söylenmektedir. Daha sonralari Osmanli Devleti kargasalik döneminde buralarda küçük çapli çetelerin oldugu ve bu kalede ikamet ederek yöre halkina zulüm yaptigi, adam vurdugu ve ev soyduklari söylenmektedir. Kiçatan isminde bir eskiyanin buralarda insanlara eziyet ettigi söylenmektedir. Top yolu denilen tarihi yolda bu kalenin üst tarafindan geçmektedir. ANIT MEZAR ( HALIL HOCA’NIN MEZARI ) : Obrucak köyünün içinde bir tepe üzerinde insa edilmistir. Halil Hoca 1948 yilinda Sovyetler Birligine bilmeyerek yolunu yitirip geçmis. Yedi yil Sovyetler Birliginde kalmistir. Eski Türkçe okumuslugu olan bu Üçdere’li vatandas halk tarafindan sevilip sayilan ve iyi birisi olarak taninmaktadir. Sovyetlerden geldiginde Türkiye’de bir yeri tanimamis, ancak Ardahan’a getirildiginde Demirköprü’yü taniyarak burasi Ardahan demis. Taniyanlar çikmis. Evine gelince pek konusmaz olmus. Geldikten sonra bir yil yasamis. Kendisi Üçdere Köyü’nden oldugu halde istegi üzerine Obrucak Köyü’ne defnedilmistir. Rivayete göre mezarinda bazen ates yandigi söylenir. Bayramlarda mezari halk tarafindan ziyaret edilmektedir. ULGAR DAGI : Bu dag 2950 metre yükseklikte olup, yilin ilk kari buraya yagar. Damal – Posof ilçe sinirinda bulunan Ulgar Dagi bir gelin dudagini andirmaktadir. Volkanik bir dag oldugu püskürük kayalardan anlasilmaktadir. Bu dagin ziyaret oldugu da söylenmektedir. Hatta insanlar birbirlerine beddua( kargiç) ederken “Çagirim ki sana Ulgar’dan bir zeval ola” derler. Herhangi bir çikmazi ve istegi olanlarda Ulgardan medet umar yalvarirlar. “Döndüm Ulgar’a çagirdim Allah’a” diyerek dilek dilerler. Bu dagin arka yamaci olan Esek Sirti denilen yerde ve Sülgür Dere’sinde Türk- Rus savaslari olmustur. Kisin kasim ayindan nisan ayi sonlarina kadar karla kapli olan dagin basindan duman eksilmez. Yaz gelince yemyesil ve çiçeklerle bezenmektedir. Yamaçlarindan çok soguk ve içim hos sular fiskirmaktadir. Bu dag ile ilgili bir de mani vardir. Ulgar bir maral olsa, Saplisi karar olsa Ulgar seni yikarim Yara bir zarar olsa. KILISE : Damal Merkez Konuksever Mahallesinde bir de kilise bulunmaktadir. Küçük bir kilisedir. Kapisi batiya pencereleri de güneye ve doguya bakmaktadir. Distan ve içten duvarlari yontulmus tastan yapilmistir. Duvarlarda Horasan denilen harç kullanilmistir. Horasan yumurta ve kireç karisimi bir harç olup sökülmesi zor dayanikli bir harçtir. Üst tavan kismi kubbe seklinde olup sökülmüstür. Duvarlarinin bir kismi kaçak kazilar sonucu sökülüp tahrip edilmistir. Etrafindan insan kemikleri ve iskeleti çikmaktadir. Damal İlçesinin Önemli Telefonları 0478 Alan Kodu Kaymakamlık : 651 42 14 Belediye binası : 651 40 02 Cumhuriyet savcılığı : 651 43 00 Jandarma : 651 40 07 İlçe seçim kurulu : 651 43 03 Mal müdürü : 651 42 16 Milli eğitim müdürlüğü : 651 42 31 Halk Eğitim müdürlüğü : 651 42 49 İlçe nüfus müdürlüğü : 651 42 09 Özel idare müdürlüğü : 651 52 93 İlçe tarım müdürlüğü : 651 42 29 Müftülük : 651 42 41 Tapu sicil müdürlüğü : 651 40 05 PTT müdürlüğü : 651 42 75 TEDAŞ müdürlüğü : 651 40 30 Merkez sağlık ocağı : 651 40 77 DAMAL TARİHİ MÜJDAT SANAT tarih 27.12.2009, 20:02:44 Damal ve yöresi Orta Asya’dan Avrupa‘ya göç eden Türk boylarinin geçis güzergahinda bulunan yerlesim alanlaridir .Tarihte Ardahan- Posof Sancaklarina bagli Kur’a ya da Mese Ardahan adi ile anilan bölge 1064 yilinda Alpaslan tarafindan Selçuklu topraklarina katilmistir . Akkoyunlu Uzun Hasan döneminde (1453 Maras yöresinden gönüllü olarak getirilen Dulkadurlu–Ulusu toplulugundan “Türkmenler“ günümüze kadar kendi gelenek ve göreneklerini koruya gelmislerdir .Ilgar ve Cin Daglarini yaylak edinip zamanla Damalbölgesinde köyler olusturmuslardir . Yöre halki Istanbul agzina yakin Maras sivelerini günümüzde dahi kullanmaktadirlar .Geneli Hüseyni–Bektasi olan Alevilik inancindaki yöre halkinin kadin giysileri Orta Asya’ dan gelen eski Oguz gelenegini yasatmalari bakimindan dikkate deger yönüyle Doguda Tanri Daglarindan Batida Tuna boylarina kadar uzanan topraklar Türk kültür birliginin kanitidir. Bölge 1876 –1920 tarihlerinde Ruslarin istilasina ugrayip halen halk arasinda 93 harbi olarak bilinen Osmanli Rus savasinda 44 yil istila ve Rus zulmü yasamasina ragmen Türklük onur ve töresinden taviz vermemistir. Isgal sonrasi Rus ordusunun çekilmesini müteakip Ingiliz destegindeki Ermeni ve Gürcü birlikleri isgali baslamis bu isgale karsi ,Ardahan da (Anadolu da Ilk ulusal kurutulus hareketi olarak) Milli Islam Surasi Yerel Direnis Hükümeti kurulup siyasi ve askeri mücadele baslatir .16.03.1921 tarihinde yapilan Moskova anlasmasi ile bu gün geçerli olan Türk (o dönem Rus siniri) Gürcü siniri çizilerek bölgenin kurtulusu saglanmis olur. COGRAFİ YAPI Yeryüzü Sekilleri: Ilçe kuzey de Posof Ilçesi ile 26 km, Dogu da Gürcistan ile 7 km ve Çildir Ilçesi ile 5 km Güneyde ve Batida Hanak Ilçesi ile 38 km siniri olup 76 km kara sinirina sahiptir .Toplam yüzölçümü 280 km² olup ortalama rakim 2200 metredir . Arazi engebeli plato görünümünde olup Ilçenin dogusunda Sivri, Kel Daglari, batisinda Ilgar Dagi vardir. Sivri Dagi eteklerinden Bagirsak Çayi Araplar Mevkiinden Çikorasuyu Çaylari çikmakta bulunup bunlar Kur’a Nehri ile birlesmektedir .Bunlarin disinda bahar aylarinda akan yaz sonlarinda kuruyan dereler vardir. (Sülgür, Kinali Kaya, Ince Dere gibi) Bitki Örtüsü : Ilçemizin Bitki örtüsü Nisan-Kasim aylari arasinda bitki örtüsü çayir görümündedir. Yaz aylarinda arpa, bugday, çavdar ve yem bitkileri olarak ekilmekte Eylül ayinda hasat edilmektedir. Ilçemizde bitkisel ve hayvansal üretim çok düsüktür. Tarimsal isletmeler hayvanciliga dayali ortalama 8-10 büyükbas hayvan ve 40-50 dekar arazi varligi olan 6-7 kisiden olusan küçük çapli aile isletmelerinden meydana gelmektedir. Yer Alti Varligi : Yer alti kaynagi olmayip bu konuda bir arastirma da yapilmamistir. Iklim : Yörede karasal ikilim hüküm sürer, yagis, ülke ortalamasinin altindadi EKONOMI EKONOMIK DURUM VE ÇALISMA HAYATI : Ilçemiz ekonomisi hayvanciliga ve büyük kentlerde mevsimlik insaat isçiligine dayanmaktadir, mevsim kosullari dikkate alinirsa 6 ay ahir 6 ay mer’a hayvanciligi yapilmaktadir. Ekonomiyle ilgili veriler asagida açiklanmistir. Yöremizde karasal iklimin hüküm sürmesi, kisin sert ve uzun geçmesi nedeniyle sebze, bag ve bahçe ziraati yapilmamaktadir.. 2004 yilinda 12 köy ve 3 mahallede 1257 Çiftçi dogrudan gelir destegi kredilerinden yararlanmak üzere basvurmus Toplam 40.704,7 dekar arazi komisyonca tespit edilip 651.275.392.000 lira ödeme yapilmasi için icmaller bankaya verilmistir. Tarimsal Alet ve Makinalari: Ilçede 300 adet tarim traktörü 50 hayvan pullugu 174 kültivatör 8 at tirmigi ,270 adet sap döver , 60 çayir biçme makinasi 1250 krema makinesi, 310 adet römork, 2 süt sagma makinesi vardir. Tarimsal Isletmeler: Hayvanciligi dayali ortalama 10-l5 büyükbas hayvan ve 30-70 dekar arazi varligi olan 6-8 kisiden olusan küçük çapli aile isletmelerinden meydana gelmistir Bitkisel üretim: Ilçemiz de toplam arazi varligi tahminen 280.000 Dekardir. Bunun % 26,3’nde tarimsal üretim yapilmakta, % 70,2’i çayir-mera arazisi, % 0,5 ’si orman arazisi, kalan %3’i tarima elverissiz taslik ve kayalik araziden olusmaktadir. ilçe genelinde ekilir biçilir arazi toplami 73,735 dekar olup bunun 4,8 nde arpa % 19,4 nde çavdar % 8 nde bugday % 1,85 inde yem bitkileri ve çok az miktarda yulaf ve patates üretimi yapilmaktadir geriye kalan % 35,8 i ise biçilir çayir arazisidir . Hayvansal Üretim : Mevcut 167 kültür irki 4.070 melez 12.700 yerli sigir toplam 16.952.000 sigir 1.0l5 koyun mevcut olup sigirlardan 75- 80 sagim gününde ortalama günlük l8.600 ton süt üretimi yapilmaktadir. Büyükbas Hayvan Mevcudu: Ilçe merkez ve köylerinde 17.780727 büyük bas hayvan mevcudu vardir. Hayvan Hastaliklari ile Mücadele: 2004 Yili sonu itibariyla 14.812 adet hayvanda sap asilamasi 557 adet hayvanda brucella 6075 adet hayvanda yanikara asisi olmak üzere 21,444 asi yapilmistir. Aricilik : Ilçemizde bitki florasi çok kaliteli bal üretimine müsait olmasina ragmen aricilik köylerde yan gelir olarak yapilmaktadir. Ilçemizde Toplam 600 adet Kafkas irki kovan vardir. 2004 yilinda 600 kovandan 12.000 Kg bal üretimi saglanmistir. Agaçlandirma Fidanlik Çalismalari:Ardahan Agaçlandirma Basmühendisligince Damal Ilçesinde toplam 2800 dönüm alanda agaçlandirma çalismasi yapilmistir. Bu çalismalar Ikizdere Köyü’nde 85 ha, Eskikiliç Köyü’nde 64 ha., Yukarigündes Köyü’nde 21 ha.’a dikim yapilmis, Damal Merkez Serhat ve Konuksever Mahallesinde 100 ha. Alanda hazirlik yapilmis, bahara dikim yapilacaktir. Ilçemize toplam 650.000 adet çam ve hus fidani dikilmistir. Dernekler: Ilçemizde üç okul koruma dernegi iki Cem evi ve kültür dernegi vardir Bunlardan Damal merkez Cem ve Kültür evi dernegince iki katli bir cem ve kültür evi toplanilan yardimlarla yaptirilmistir. Obrucak Cem ve kültür dernegince tek katli bir cem ve kültür evi toplanan yardimlarla yaptirilmistir Derneklerin periyodik denetimleri yapilmaktadir. SOSYAL YAPI Nüfus Yapisi : Nüfusun geneli Türk olup azinlik nüfus yasamadigindan dil ve din ayrimi yoktur. 2000 yili nüfus sayimi sonuçlarina göre 1960’li yillar sonrasi ülkemizde yasanan köyden kente göç furyasi egitimin, issizligin, iklim kosullarinin olumsuzlugu tarim arazisinin yetersiz kullanimi, hayvanciligin besi, üretim, pazarlama kosullarinin ilkel ve palansizligi sonucu ilçemizi de etkilemis olup bu gün ilçe nüfusunun % göç etmemis durumdadir. BASIN YAYIN Gazete ve Dergiler : Ilçemiz de yerel ya da ulusal gazete ve dergi yayinlanmamaktadir. Radyo ve Televizyon : Ilçemiz de yayin yapan yerel ya da ulusal radyo ve televizyon kurulusu yoktur. Vakiflar : Ilçemiz de Sosyal Yardimlasma Dayanisma Vakfi disinda faaliyette bulunan vakif yoktur. Dernekler : Ilçemizde 1 okul koruma dernegi iki cemevi ve kültür dernegi ve 1 cami yaptirma ve yasatma dernegi vardir Bunlardan Damal merkez Cem ve Kültür evi dernegince iki katli bir cem ve kültür evi toplanilan yardimlarla yaptirilmistir. Obrucak Cem ve kültür dernegince tek katli bir cem ve kültür evi toplanan yardimlarla yaptirilmistir. Mesleki Kuruluslar: Ilçemizde mesleki kurulus mevcut degildir ULASTIRMA VE ALTYAPI Yol Durumu : Ilçenin Il merkezi ve komsu ilçelerle asfalt yol baglantisi vardir. Ile 44 Km. Hanak Ilçesi’ne 16 km. Posof Ilçesi’ne 36 km. olup, Ilçemiz mülki hudutlarinda toplam 17 km. karayolu agi bulunmaktadir. Köylerle ham yol baglantisi vardir. En uzak köy Burmadere ve Otagli Köyleri 8 km. mesafededir.Ilçenin toplam 28 Km Köy Hizmetleri yol agi vardir . Kis sartlarinda zaman zaman köy yollarimiz kardan kapanmaktadir. Köy yollari ham yol olup, malzeme çekilip, sanat yapilari yapilmadigindan, yagmurlu havalarda çamur olmaktadir. Yol Çalismasi : Damal Ilçesinde mevcut 28 km. köy yol aginin geneli hamyol statüsünde olup sanat yapilari (köprü, menfez, büz) eksiktir. Öncelikle bu eksiklikler giderilmeli, stabilize ve akabinde asfalt çalismalarina baslanmalidir. Ayrica yaz aylarinda yogun kullanilan Damal, Obrucak, Burmadere, Yukari Gündes gurup yayla ve ziraat yollarinin bakimlari yapilmalidir . Su durumu : Ilçemiz de tüm yerlesim yerlerinde içme suyu vardir. Ilçe merkezinde 17 km. mesafeden getirilen su ile kapali sebeke içme suyu tesis edilmistir. Kapali Sebeke Içme suyu Çalismasi: Seyitören, Yukarigündes, Asagigündes ve Kalenderdere içme suyu Grubu : Mevcut bu grupta yasayan köy nüfusumuz (2548) kisidir. Grubun içme suyu kaynagi Ilgar Dagi eteklerindeki Pat Pat kaynagidir. 2002 yili içinde Köy Hizmetleri Il Müdürlügünce baslatilan çalisma ile ishale hatti yenilenmis üç adet depo yapilmis bu grupta bulunan köylere kapali sebekeden su verilmeye baslanilmistir. Obrucak Üçdere gurubu Iki köyde yasayan nüfus (706) kisidir. 2000 yili içinde Valilik Acil yardim fonu ve Kaymakamlik maddi imkanlariyla 6200 m. ishale hatti kazilmis borulari dösenmis, 75 m3’lük depo, kaynaklarda kaptajlar tesis edilerek . Iki köyde toplam 5200 m.’lik kazi ve PVC borular ile kapali sebeke içme suyu tesis edilmistir. Otagli-Tepeköy Grubu : Iki köyde yasayan toplam nüfus (745) dir. 1996 yilinda Hanak Aydere köyleri grubu içme suyu ihale edilmis, Otagli köyünde vatandaslarimizin büyük kismi evlerine sularini almistir. Ancak su kaybi olan mevcut depo yeniden elden geçmeli, Otagli köyündeki köy içi sebekenin yer alti seviyesi artirilmali ve projede var olan Tepeköy köy içi sebekesi tamamlanmalidir. Burmadere: Nüfusu 1147 olup Hanak Yukariaydere köyleri gurubundan alinan bes çesmeden su ihtiyacini gidermektedir kaynak yeterli olup adaletli suyun dagitilmasi halinde bu köye de sebeke yapilarak içme suyu verilebilir . Eskikiliç : Halkin ihtiyaçlarini karsiladiklari Köydeki kaynaklarin sagliksiz olmasi ve su saglayacak kaynak olmamasi nedeniyle 2002 yilinda sondaj çalismasi yapilmis su bulunmus 2003 yilinda Köy Hizmetlerince kapali sebeke içme su çalismasina baslanilmis çalismalar halen devam etmektedir. İkizdere: Mevcut kaynaktan su temini için 2002 yilinda yapilan çalismalarla ishale hatti yenilenmis malzeme temin edilmis, sebeke tamamlanarak 2003 yilinda evlere su verilmistir. Dereköy : Köylü su ihtiyacini köy içinde bulunan mevcut sagliksiz kaynaklardan saglamakta. Köye getirilecek kaynak olmadigindan Burmadere grubundan su verilmesi için Köy Hizmetlerine gerekli teklif yapilmistir. Park: Ilçemizde park, çocuk parki mevcut degildir. Konut: Merkezde 390 konut köylerde 1460 konut bulunup genelinde konutlar tas,toprak,ahsap üçlüsünden yapilmis oturma,yatma odalari ve mutfak tek bölmeden olusmakta konutlarin genelinde banyo ve tuvalet bulunmamaktadir Günümüzde sularin sebekeden konutlara verilmesiyle merkez ve köylerde betonarme banyolu, tuvaletli oturma yatak odali konutlar yapilmaktadir Kanalizasyon: Ilçe Merkez ve bagli köylerde kanalizasyon mevcut degildir. Elektrik: Bagli tüm yerlesim birimlerinde elektrik vardir. TEDAS' 1 sef 1 teknisyen 2 Hat bakicisi 2 sirket personeli ile kiralanan belediye eski hizmet binasinda görev yapip merkezde 550 köylerde 2.900 abonesi olup 2004 yilinda 1.244.412 KW Saat elektrik tüketimi olmustur. Telefon ve Haberlesme: Merkez posta isletmesinde iki memur görev yapmaktadir .Isletme tek odali kiralik bir binada hizmet vermektedir. Merkezde 1024 abonelik sistem kurulmus 781 dolu Burmadere köyünde 504 abonelik sistem kurulmus 315 dolu Yukarigündes köyünde 256 abonelik sistem kurulmus Seyitören köyü ile birlikte 243 abonelik sistem doludur. Ayrica Obrucak, Üçdere, Ikizdere, Kalenderdere, Eskikiliç köyleri ilçe merkez sisteminden beslenmektedirler. Tepeköy, Dereköy, Otagli, Burmadere köyü santralinden beslenmektededir TURIZM Ilçemiz yaz mevsiminde adete yesilin ve çiçeklerin bütün tonlarini bünyesinde barindirir. Yayla denince aslinda akla Damal gelmelidir. Damal yaylalari dünyada esi ve benzeri olmayan doga güzelligine sahiptir. Tarihi yerleri; Gacibe, Kizlar Kalesi, Karanlik Kale, Tasli Kale, Ulgar Dagi, Halil Hoca'nin Mezari ve Cala Manastiri'dir. GACIBE : Otagli Köyü Yaylasi hudutlari içerisinde olup hakim bir tepe üzerine kurulmus bir gözetleme kulesi vardir. Tepenin yamacinda yerlesim yeri kalintilari mevcut olup zaman zaman kaçak define aramalari yapildigi söylenmektedir. Asik Kerem’in Asli’yi ararken gecibeden geçtigi ve konakladigi efsanesi vardir.yukari Gündes Köyü’nden geçerken Kerem’i tasladiklari rivayet edilir. Bu olay üzerine Kerem’in su beyiti söyledigi de rivayetler arasindadir. Gündesliye gündesliye Davun isliye Köpekleri vardir, insan disliye Gacibede bir gelin elinden su içtigi söylenmekte onun üzerine de su beyiti söyledigi söylenmektedir. Sastim anam sastim Gacibe sehrinden geçtim Bir gelinin elinden su içtim Ayni benim han aslima benzermis. SEYITÖREN KÖYÜ ( KIZLAR KAYASI KÖYÜ ) : Köyün yakininda hakim bir tepe üzerinde yerlesim yeri mevcuttur. Burada yasayan insanlari bir kiz beyin idare ettigi yani yönettigi rivayet edilir. Bu yönetici kiz düsmanlari tarafindan bir savas sirasinda öldürülür. Bu kiza bir anit mezar yaptirilir. Mezarin üzerine bir tas kule insa edildigi söylenmektedir. Zaman zaman burada da kaçak aramalar yapilmistir. SAMITHEV (ÜÇDERE) KÖYÜ KARANLIK KALE : Üçdere Köyü üstünde olup derenin kenarindadir. Her ne kadar kale olarak söylenmekte ise de su anda yikilmis vaziyettedir. Kalenin içinde mahzen olup oradan geçilerek dereye yer altindan suya inildigi söylenmektedir. Daha sonralari Osmanli Devleti kargasalik döneminde buralarda küçük çapli çetelerin oldugu ve bu kalede ikamet ederek yöre halkina zulüm yaptigi, adam vurdugu ve ev soyduklari söylenmektedir. Kiçatan isminde bir eskiyanin buralarda insanlara eziyet ettigi söylenmektedir. Top yolu denilen tarihi yolda bu kalenin üst tarafindan geçmektedir. ANIT MEZAR ( HALIL HOCA’NIN MEZARI ) : Obrucak köyünün içinde bir tepe üzerinde insa edilmistir. Halil Hoca 1948 yilinda Sovyetler Birligine bilmeyerek yolunu yitirip geçmis. Yedi yil Sovyetler Birliginde kalmistir. Eski Türkçe okumuslugu olan bu Üçdere’li vatandas halk tarafindan sevilip sayilan ve iyi birisi olarak taninmaktadir. Sovyetlerden geldiginde Türkiye’de bir yeri tanimamis, ancak Ardahan’a getirildiginde Demirköprü’yü taniyarak burasi Ardahan demis. Taniyanlar çikmis. Evine gelince pek konusmaz olmus. Geldikten sonra bir yil yasamis. Kendisi Üçdere Köyü’nden oldugu halde istegi üzerine Obrucak Köyü’ne defnedilmistir. Rivayete göre mezarinda bazen ates yandigi söylenir. Bayramlarda mezari halk tarafindan ziyaret edilmektedir. ULGAR DAGI : Bu dag 2950 metre yükseklikte olup, yilin ilk kari buraya yagar. Damal – Posof ilçe sinirinda bulunan Ulgar Dagi bir gelin dudagini andirmaktadir. Volkanik bir dag oldugu püskürük kayalardan anlasilmaktadir. Bu dagin ziyaret oldugu da söylenmektedir. Hatta insanlar birbirlerine beddua( kargiç) ederken “Çagirim ki sana Ulgar’dan bir zeval ola” derler. Herhangi bir çikmazi ve istegi olanlarda Ulgardan medet umar yalvarirlar. “Döndüm Ulgar’a çagirdim Allah’a” diyerek dilek dilerler. Bu dagin arka yamaci olan Esek Sirti denilen yerde ve Sülgür Dere’sinde Türk- Rus savaslari olmustur. Kisin kasim ayindan nisan ayi sonlarina kadar karla kapli olan dagin basindan duman eksilmez. Yaz gelince yemyesil ve çiçeklerle bezenmektedir. Yamaçlarindan çok soguk ve içim hos sular fiskirmaktadir. Bu dag ile ilgili bir de mani vardir. Ulgar bir maral olsa, Saplisi karar olsa Ulgar seni yikarim Yara bir zarar olsa. KILISE : Damal Merkez Konuksever Mahallesinde bir de kilise bulunmaktadir. Küçük bir kilisedir. Kapisi batiya pencereleri de güneye ve doguya bakmaktadir. Distan ve içten duvarlari yontulmus tastan yapilmistir. Duvarlarda Horasan denilen harç kullanilmistir. Horasan yumurta ve kireç karisimi bir harç olup sökülmesi zor dayanikli bir harçtir. Üst tavan kismi kubbe seklinde olup sökülmüstür. Duvarlarinin bir kismi kaçak kazilar sonucu sökülüp tahrip edilmistir. Etrafindan insan kemikleri ve iskeleti çikmaktadir. Damal İlçesinin Önemli Telefonları 0478 Alan Kodu Kaymakamlık : 651 42 14 Belediye binası : 651 40 02 Cumhuriyet savcılığı : 651 43 00 Jandarma : 651 40 07 İlçe seçim kurulu : 651 43 03 Mal müdürü : 651 42 16 Milli eğitim müdürlüğü : 651 42 31 Halk Eğitim müdürlüğü : 651 42 49 İlçe nüfus müdürlüğü : 651 42 09 Özel idare müdürlüğü : 651 52 93 İlçe tarım müdürlüğü : 651 42 29 Müftülük : 651 42 41 Tapu sicil müdürlüğü : 651 40 05 PTT müdürlüğü : 651 42 75 TEDAŞ müdürlüğü : 651 40 30 Merkez sağlık ocağı : 651 40 77